حقوق انصار (قرآن)انصار در فیء مسلمین دارای سهم بودند، اما ایثار کردند و از سهم خود گذشتند و با وجود اینکه خود محتاج بودند سهمشان را به مهاجرین دادند. ۱ - حقوق انصار۱.۱ - سهم انصار در فیءانصار در فیء سهیم بودند: ما افاء الله علی رسوله من اهل القری فلله وللرسول ولذی القربی والیتمی‌والمسکین وابن السبیل... • للفقراء المهجرین الذین اخرجوا من دیرهم... • والذین تبوءو الدار والایمن من قبلهم... «آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است،....این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند.....و برای کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سویشان هجرت کنند دوست می دارند....»(برداشت براساس این احتمال است که «والذین تبوءو الدار...» بر «للفقراء المهاجرین» عطف شده باشد.) ۱.۱.۱ - شان نزولبعد از ماجرای بنی نضیر جمعی از رؤسای مسلمین خدمت پیامبر ص آمدند و عرض کردند:برگزیده خود، و یک چهارم از این غنائم را برگیر، و بقیه را در اختیار ما بگذار، تا در میان خود تقسیم کنیم، آن گونه که در زمان جاهلیت قبل از اسلام بود! آیه فوق نازل شد و به آنها اخطار کرد:نباید این اموال دست به دست میان اغنیا بگردد! این آیه یک اصل اساسی را در اقتصاد اسلامی بازگو می‌کند و آن اینکه جهت‌گیری اقتصاد اسلامی چنین است که در عین احترام به" مالکیت خصوصی" برنامه را طوری تنظیم کرده که اموال و ثروتها متمرکز در دست گروهی محدود نشود که پیوسته در میان آنها دست به دست بگردد. ۱.۱.۲ - سهم انصارمفسران نقل کرده اند که پیامبر ص بعد از ماجرای" بنی نضیر" اموالی را که از آنها باقی مانده بود در میان" مهاجران" که عموما در شرایط سختی در مدینه زندگی می کردند و سه نفر از طایفه" انصار" که سخت نیازمند بودند تقسیم کرد، و این دلیل بر عمومیت مفهوم آیه است، و اگر بعضی از روایات با آن سازگار نباشد باید ظاهر قرآن را ترجیح داد. ۱.۱.۳ - شرط سهیم بودن در فیءانصار مدینه نیز جزء مستحقین این اموال بودند، و این منافات با آنچه از پیغمبر اکرم ص نقل شده است که تنها به دو یا سه نفر از طایفه انصار از اموال بنی نضیر بخشید، ندارد، زیرا ممکن است در میان انصار افراد مسکین و فقیر غیر از آن چند نفر نبوده، در حالی که شرط قبول این اموال فقر و نیاز بوده است، به عکس مهاجرین که اگر هم مصداق فقیر نبوده اند مصداق"ابن السبیل" محسوب می‌شدند. ۱.۲ - گذشت انصار از حق خودانصار از حق خود در فیء به نفع مهاجران گذشت کردند: ما افاء الله علی رسوله من اهل القری فلله وللرسول ولذی القربی والیتمی‌والمسکین وابن السبیل... • للفقراء المهجرین الذین اخرجوا من دیرهم وامولهم... • والذین تبوءو الدار والایمن من قبلهم یحبون من هاجر الیهم ولایجدون فی صدورهم حاجة مما اوتوا ویؤثرون علی انفسهم ولو کان بهم خصاصة... «آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است،....این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند.....و برای کسانی است که در این سرا (سرزمین مدینه) و در سرای ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانی را که به سویشان هجرت کنند دوست می دارند و در دل خود نیازی به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی کنند و آنها را بر خود مقدّم می دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند کسانی که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شده اند رستگارانند» ۱.۱.۱ - شان نزولآنها مهاجران را بر خود مقدم می دارند هر چند شدیدا فقیر باشند" (وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ). و به این ترتیب"محبت" و" بلندنظری" و"ایثار" سه ویژگی پر افتخار آنها است. مفسران در شان نزول این آیه داستانهای متعددی نقل کرده اند،"ابن عباس" می‌گوید:پیغمبر گرامی اسلام ص روز پیروزی بر یهود بنی نضیر به انصار فرمود:" اگر مایل هستید اموال و خانه هایتان را با مهاجران تقسیم کنید، و در این غنائم با آنها شریک شوید، و اگر می خواهید اموال و خانه هایتان از آن شما باشد و از این غنائم چیزی به شما داده نشود"؟! انصار گفتند:هم اموال و خانه هایمان را با آنها تقسیم می کنیم، و هم چشم داشتی به غنائم نداریم، و مهاجران را بر خود مقدم می شمریم، آیه فوق نازل شد و این روحیه عالی آنها را ستود. ۱.۲.۲ - ایثار انصار" وَ یُؤْثِرُونَ عَلی أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ"-" ایثار" به معنای اختیار و انتخاب چیزی بر غیر آن است. و کلمه" خصاصة" به معنای فقر و حاجت است. راغب گفته:کلمه" خصاص البیت" به معنای شکاف خانه است، و اگر فقر را" خصاصه" خوانده است، بدین جهت است که فقر نمی تواند شکاف حاجت را پر کند، و به همین جهت است که از آن به کلمه" خلة" نیز تعبیر می کنند. و معنای آیه این است که:انصار، مهاجرین را بر خود مقدم می دارند، هر چند که خود مبتلا به فقر و حاجت باشند. و این توصیف از توصیف سابق در مدح رساتر، و گرانقدرتر از آن است. پس در حقیقت این آیه در معنای این است که بفرماید:" نه تنها چشمداشتی ندارند، بلکه مهاجرین را مقدم بر خود می دارند". ۲ - پانویس۳ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۵، ص۲۳۷، برگرفته از مقاله «حقوق انصار». |